Kweekvlees van de boerderij: Het verhaal van Leon Moonen

Vleesproductie zonder dierenleed, dat is waar kweekvlees voor staat. Via cellulaire landbouw wordt er van cellen, die groeien in een bioreactor, slachtvrij vlees gemaakt. Is dit nieuw? Ja en nee… Je kan het vergelijken met de werking van vaten in een bierbrouwerij, een proces dat we al honderden jaren toepassen. De cellen groeien zoals dat ook in een dierlijk lichaam zou gebeuren, maar dan buiten het dier. Het resultaat is slachtvrij vlees dat groeit, schroeit en smaakt als geslacht vlees. Zij die het al proefden zijn erg enthousiast, maar de kring van kenners is voorlopig klein aangezien de productie op dit moment nog erg beperkt is. Consumptie van kweekvlees is vandaag enkel mogelijk in enkele geselecteerde restaurants in Singapore, Israël en de Verenigde Staten.

Hoe gaat het in zijn werk? Om vlees te maken uit cellen wordt er meestal een biopt ter grootte van een sesamzaadje genomen uit de bil van een rund. Hiervoor wordt het dier plaatselijk verdoofd. Vervolgens gaan geselecteerde cellen naar een bioreactor, waar ze gevoed worden met groeifactoren, vetten, aminozuren, suikers en zouten. De bioreactor kan je vergelijken met ‘het lichaam’ van de koe, waar ook cellen groeien, alleen gaan we dit proces nu veel efficiënter toepassen. Na een zestal weken kunnen de cellen ‘geoogst’ worden en zal je van dat kleine sesamzaadje, dat uit de koe is gehaald, wel tienduizend kilogram kweekvlees kunnen maken. 

GAIA ondersteunt het project van RESPECTfarms. Dit is een haalbaarheidsstudie waarbij wordt nagegaan in hoeverre het mogelijk zou zijn om een bestaande boerderij om te vormen tot een plaats waar kweekvlees wordt geproduceerd. 

Samen met Simcha Nyssen, GAIA’s transitie- experte, trokken we naar Sint-Oedenrode in het Nederlandse Noord-Brabant. We gingen er praten met Leon Moonen van ‘Crole Natuurrund’, een gedreven boer die de toekomst van kweekvlees niet als een bedreiging ziet, maar eerder als een aanvulling en nieuwe mogelijkheid om zijn stiel verder te kunnen uitoefenen.

GAIA: Onderweg naar hier viel het ons al op: de runderen hebben veel ruimte. De conventionele veehouderij lijkt hier erg veraf. 

Leon Moonen: Zelf ben ik een telg van de vierde generatie boeren. Mijn ouders brachten me de liefde voor het land, voor het telen en verzorgen van dieren bij. Toen ik zelf in de stiel rolde, voelde ik dat onze productie steeds sneller en omvangrijker moest worden. Die evolutie is nefast voor het milieu én het dierenwelzijn. Tijdens mijn studies koos ik de richting vleesproductie met als afzetmarkt restaurants en voor mijn proefstuk moest ik een toekomstvisie over 30 jaar uitschrijven. Toevallig hoorde ik over kweekvlees en ontdekte ik dat Nederland op dit vlak een pioniersrol speelt. Willem van Eelen, een Nederlandse onderzoeker, kreeg in 1999 het eerste patent voor kweekvlees. Zijn dochter Ira van Eelen is momenteel de houder van dit patent. Toen ik dit ontdekte, was mijn nieuwsgierigheid meteen geprikkeld. Ik ontmoette de baanbrekende Mark Post van Mosa Meat wiens verhaal me erg aansprak: vlees produceren zonder er dieren voor te hoeven doden.

GAIA: Het lijkt toch een contradictie, een veeboer die geen slachtvee teelt … 

Leon Moonen: Niet in mijn ogen. Het gaat over voedselproductie en tot enkele jaren terug deden we dat door zo veel mogelijk dieren te kweken, met alle uitwassen als gevolg. De intensieve veehouderij is een belangrijke bron van vervuiling omdat er op grote schaal stikstof en methaan uitgestoten worden, wat bijdraagt aan het klimaatprobleem. Daarnaast wordt er ook een aanzienlijk deel van de ontbossing door veroorzaakt. Vandaag stelt de technologie ons in staat om een alternatief te ontwikkelen en daarmee het dierenwelzijn te respecteren en de natuur terug in balans te brengen.

GAIA: De natuur terug in balans krijgen, hoe gebeurt dat concreet? 

Leon Moonen: Wel, op onze boerderij lag de focus reeds op biodiversiteit. Onze Limousin runderen grazen in het nabijgelegen natuurgebied. De boeren hebben hier 90 jaar geleden bomen geplant om hun gewassen tegen opstuivend zand te beschermen. Deze bomen namen echter al het water van de vijvers op, die op hun beurt opdroogden. Hierdoor verdween de heikikker van ons terrein. Door onze dieren hier te laten grazen en de vegetatie aan te passen, zijn er weer vijvers ontstaan en kwam ook de heikikker terug. Die legt trouwens zijn eitjes in de hoeven van de runderen, omdat die in het drassige veld staan en de hoeven warmte vangen. Daarvoor doe ik het als bioboer. 

Wereldwijd stijgt de vleesconsumptie, zeker nu in China de levensstandaard enorm is gestegen. In deze optiek is er enkel een toekomst weggelegd voor een gevarieerd model, waarbij kweekvlees en plantaardige alternatieven worden gecombineerd, bijvoorbeeld.

GAIA: Zal het mogelijk zijn om al het vlees van geslachte dieren in de nabije toekomst wereldwijd te vervangen door slachtvrij vlees?

Leon Moonen: Op globaal niveau is dat niet meteen haalbaar. Er worden vandaag alternatieven ontwikkeld, die in eerste fase zorgen voor een aanvulaanvulling. Daarna zal een volwaardige transitie van ‘kadavervlees’ naar kweekvlees volgen, die stap per stap zal plaatsvinden. Het aanbod aan plantaardige vleesvervangers had in het begin ook enkel succes bij een kleine groep diehards. Het betreft een stap vooruit in de voedselproductie. In feite werden dieren in het verleden reeds geleidelijk vervangen door nieuwe technologieën voor transport, communicatie, kleding enz. Waarom zou hetzelfde niet kunnen voor voeding? 

De productie van slachtvlees verminderen met behulp van kweekvlees zal enkel positieve effecten hebben. Kweekvlees is veel minder belastend voor het milieu dan het grootschalig houden van dieren. Voor kweekvlees is zeventig procent minder land nodig en negentig procent minder water. En het allerbelangrijkste: dierenleed wordt vermeden.

GAIA: Nog niet veel mensen kregen reeds de kans om kweekvlees te proeven. Zorgt dat niet voor wat argwaan?

Leon Moonen: Daar zal snel verandering in komen: vanaf december 2023 kan kweekvlees officieel geproefd worden in Nederland. Het Ministerie van Volksgezondheid gaf een vergunning voor 10 proeverijen, waar per jaar maximaal 600 personen kweekvlees kunnen proeven. Concreet gaat het om 300 proevers bij Mosa Meat en 300 bij Meatable, het andere bedrijf dat zich richt op de ontwikkeling van kweekvlees. Deze stap is enorm belangrijk aangezien het publiek zal kunnen proeven dat kweekvlees beter is dan het vlees van een geslachte koe.

GAIA: U zegt dat stellig. Is dat zo?

Leon Moonen: Jazeker! Vetcellen bepalen de smaak van het vlees en bij kweekvlees kan je dit alles zelf bepalen om zo een breder spectrum aan smaken te ontwikkelen. Veel sterrenchefs willen op die proeflijsten staan om daarop te anticiperen. Kweekvlees wordt niet enkel een gamechanger in de vleesproductie maar ook voor onze smaakpapillen. In de VS maakte sterrenchef Dominique Crenn furore met een ongelooflijk lekker gerecht van kweekkip. Het is belangrijk dat deze verhalen de media halen.

GAIA: Sommige mensen zijn bezorgd dat kweekvlees in de handen zal vallen van enkele zeer grote spelers. Jouw boerderij doet mee aan het project van RESPECTfarms. Dit is een haalbaarheidsstudie waarbij er gekeken wordt naar het omvormen van traditionele boerderijen tot een boerderijen waar slachtvrij vlees lokaal kan gemaakt worden. Hoe zie jij dat? Is er ruimte voor grote en kleine spelers?

Leon Moonen: Het is zoals kijken naar de korte keten. Consumenten en restauranthouders kiezen meer en meer voor lokale producten. Samen met Mosa Meat en andere spelers (waaronder GAIA) werd begin dit jaar het consortium van RESPECTfarms opgericht, dat zich buigt over hoe ook boeren kunnen worden opgenomen in de toekomstige cellulaire landbouw.

We zitten nu in de fase waarin we over veel data beschikken, wat ons toelaat om veel nieuwe kennis op te doen. Wanneer en hoe vaak kunnen biopten bij dieren genomen worden? Uit tests blijkt dat eens om de twee maanden het beste resultaat geeft. Wat is de duurzaamheidsscore? Welke rassen en bloedlijnen geven de beste resultaten? Moeten we kruisen of juist niet? Hoe gedragen de cellen zich in de installaties? 

Op mijn boerderij zou ik 150 ton vlees kunnen maken van levende dieren. Indien we enkel biopten nemen van runderen tijdens hun jonge jaren, meer bepaald tijdens de groeifase, heb je slechts 35 runderen nodig om 250.000 mensen te voorzien van rundvlees. De totale consumptie van vlees en vleeswaren lag in Nederland op 75 kg per persoon in 2022 (op basis van karkasgewicht)

GAIA: Als jouw plan slaagt, word je de eerste kweekvleesboer ter wereld. Hoe kijken collega’s naar jou?

Leon Moonen:  Veel collega’s denken: binnenkort word ik overbodig. Maar voor kweekvlees zijn er nog steeds dieren en plantaardige eiwitten nodig. Dit kan dus niet zonder het werk van de boeren!

Mijn verhaal kan andere boeren inspireren: Mijn job is vandaag diverser dan ooit. Het werk op het land in harmonie met de natuur en de dieren enerzijds, innovatief wetenschappelijk onderzoek in combinatie met het ontwikkelen van nieuwe bedrijfsmodellen anderzijds.

Veel chefs van gerenommeerde restaurants zijn klant bij mij. Zij zijn benieuwd om zelf kweekvlees te proeven en tonen interesse om ermee aan de slag te gaan bij de bereiding van hun gerechten. Dierenwelzijn is voor veel klanten belangrijk. 

Op mijn boerderij kan ik laten zien dat kweekvlees geen sciencefiction is, maar vlees van echte koeien. In de toekomst zal ik klanten kunnen meenemen naar de runderen in het Vresselse bos om te laten zien van welke koe het vlees op hun bord afkomstig is. En de koe zal nog staan grazen.